Tynal Tywyll – Caset Hollol Answyddogol

Roedd casetiau yn rhan annatod o fyd y fanzines yn yr wythdegau. Roedd erthyglau yn Amser Siocled a Dyfodol Dyddiol ar sut i recordio cerddoriaeth ar gaset, cynhyrchu copiau a chynllunio ac argraffu cloriau. Llawer haws dyblygu 100 a gasetiau a llungopio cloriau na rhyddhau sengl neu LP – fel a ddangoswyd gan y Celfi Cam, Anhrefn, Datblygu, Malcolm Neon/Gwyon a llawer eraill. Clywais Ian Morris ar Radio Cymru rhyw fore Sadwrn yn 1985 yn siarad am y sesiwn oedd Tynal Tywyll wedi recordio i’r rhaglen Cadw Reiat – roedd Cam O’r Tywyllwch newydd ddod allan (yn cynnwys y traciau “Paid a Synnu” ac “Yr Effaith”) ac roedd mwy o recordiau gan y grwpiau newydd cyffrous yma ar y ffordd. Cynigiodd recordio caset o demos i unrhywun fysa’n anfon caset gwag iddo – fel hyn oedd filesharing yn gweithio yn 1985. Mi oeddwn yn hoff o sŵn y band ac yn awyddus i glywed mwy felly nes i nodi’r cyfeiriad ac anfon C60 yn y post. Cefais fy TDK D-C60 yn ôl ymhen ychydig ddyddiau wedi’i recordio efo cymysgedd o draciau a ddaeth o sesiwn Cadw Reiat a rhai recordiwyd yn Stiwdio Ofn efo Gorwel Owen. Roedd na hefyd fersiwn byw cynnar o “Cymera Fi” (safon eithaf gwael).

Efo’r caset roedd llythyr gan Ian Morris lle buodd yn egluro ei fod yn poeni bod pobl yn meddwl bod nhw’n swnio’n rhy debyg i’r Smiths, yn enwedig y gân “C.C.C.” (fersiwn gwahanol i’r un ymddangosodd ar eu EP cyntaf):

Roedd digon a ganeuon addawol iawn ar y tâp, caneuon llawer mwy mewnsyllgar na’u caneuon upbeat diweddarach, fel “Eleri”, “Yfory” a “Clychau’r Gôg”:

Mi ddaru’r rhan fwyaf o’r traciau yma ymddangos ar gaset a gyhoeddwyd gan label Ankst yn 1988, a dim cyd-ddigwyddiad oedd  defnyddio’r teitl nes i roi ar glawr fy nghaset nôl yn 1985 (o ddyfyniad gan Ian Morris pan ofynnwyd iddo sut i ddisgrifio sŵn y band)!

Dyfodol Dyddiol #3

Dyfodol Dyddiol #3 – clawr

Cafodd hwn ei gyhoeddi/ysgrifennu gan Gorwel Roberts o Benrhyndeudraeth (aelod o fand Bob Delyn, yr Ebillion) a daeth allan adeg Eisteddfod Porthmadog yn 1987. Mae’r clawr “cut and paste” yn rhoi syniad da o beth sy’n eich disgwyl tu mewn. Fel pob fanzine da, mae’n dechrau efo safbwynt golygyddol cadarn:

Dyfodol Dyddiol #3 – golygyddol

Neu, yn gryno: Edward H – diflas a hen ffasiwn, bandiau newydd – cyffrous! Dwi’n reit siŵr mai band Gorwel ei hun oedd y Camelod Fflat, yn chwarae cerddoriaeth reit atmosfferig os dwi’n cofio’n iawn. Mae gweddill y bandiau ar y rhestr yn gyfarwydd, ond Marwolaeth Llo Mewn Cae? Babŵns Lloerig? Pwy oedd y rheiny?

Pasiwyd deddf yn 1983 yn gorfodi holl gyhoeddwyr ffansins Cymru i gynnwys cyfweliad efo Datblygu ym mhob rhifyn, a tydi Dyfodol Dyddiol ddim yn ein siomi. Mi oedd David a Pat yn gwybod sut i roi dyfyniad da:

Yn y pendraw mae’r bedd yn hongian fel y bygythiad eithaf. ‘Sdim ots beth mae rhywun yn cyflawni mewn bywyd, chi’n gorffen i fyny yn cael eich bwyta gan y pryfed. I raddau wedyn mae bywyd fel un jôc chwerthinllyd, a mae hyn yn lliwio’r ffordd rwy’n meddwl am bopeth.

A Pat, wedyn, yn ymateb i sylw David bod “Hollol, Hollol, Hollol” wedi cael ei chwarae ar Radio 1 cyn Radio Cymru:

Mae Datblygu yn y sîn Gymraeg fel Leonard Cohen yn cystadlu yn yr Eurovision Song Contest.

Mae elfen wleidyddol yma hefyd, yn ogystal a’r agwedd gwrth-greulondeb i anifeiliaid sydd ar y clawr (ac ar y cefn), mae’n cynnwys cyfweliad efo Dafydd Elis Thomas sy’n llenwi pedair tudalen gyfan. Mae’n trafod ei ddiffiniad o genedlaetholdeb, ydi Dafydd Wigley yn sosialydd, a sôn am lywodraeth i Gymru a’r Alban yn y dyfodol:

…dwi’n meddwl ei bod hi hefyd yn wir i ddweud bod y rhan fwyaf o’r bobl yn y Blaid Lafur ar hyn o bryd yn meddwl yn nhermau llywodraeth Lafur, nid yn nhermau llywodraeth i Gymru…

Ar y posibilrwydd o ryw fath o glymblaid o “rymoedd radical” yn dal grym mewn cynulliad yng Nghymru yn y dyfodol:

…dwi ddim yn cyfri y rhan fwyaf o’r Blaid Lafur yng Nghymru ymhlith y grymoedd radical yna oherwydd ei bod yn blaid mor geidwadol mewn llywodraeth leol…

Digon teg. Yn olaf, dyma gyfweliad efo Dic Ben o Elfyn Presli:

Cyfweliad efo Dic Ben o Elfyn Presli

ChYMLL! – Rhif 6

ChYMLL! Rhif 6 – clawr

Cyhoeddwyd hwn gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg Rhanbarth Clwyd (gyda chymorth gan y dirgel “Cyngor y Distryw”). Dechreuodd fel “Llmych” ond fe newidwyd trefn y llythrennau i amrywio’r teitl o rifyn i rifyn. Mae fy nghasgliad yn dechrau efo’r chweched rhifyn (a ddaeth allan yn 1986), ond dwi’n cofio darllen rhifynnau blaenorol, efallai gan ffrindiau ysgol oedd efo cysylltiadau ag ardal Clwyd. I gymharu a ffansîns y cyfnod, mae hwn yn gyhoeddiad sylweddol iawn, 16 tudalen A4 yn llawn print mân, ac mae’n cymeryd safbwynt gwleidyddol pendant o’r dudalen gyntaf:

Y peth mwyaf nodweddiadol yn fy marn i ydy’r ffordd mae’n ymdrin ag achosion gwleidyddol asgell-chwith y cyfnod – yn dechrau yn amlwg trwy drafod ymgyrchoedd ag achosion llys CYIG ond hefyd yn edrych yn ehangach na gogledd Cymru yn unig. Yn y rhifyn hwn mae sylw i wleidyddiaeth Catalonia a Gwlad y Basg, y Mudiad Gwrth-Apartheid, a chyfwelaid diddorol gyda Tony Mulhearne, aelod o Militant ar gyngor Lerpwl yn egluro safiad Militant yn erbyn y Toriaid yn yr wythdegau. Mae’n nodi hefyd:

…pam fy mod i’n cydymdeimlo efo Cymdeithas yr Iaith Gymraeg. Dylai pobl fedru cadw eu hiaith eu hunain a’u ffordd o fyw. Ond yn fy marn i, dim ond o fewn cyfundrefn sosialaidd a ninnau yn feistri ar yr economi yn lle bo’r economi yn feistr arnon ni y bydd hyn yn bosibl.

Prin ydy’r cynnwys cerddorol – heblaw am erthygl byr gan Rhys Mwyn am glywed record ar raglen Andy Kershaw gan fand o Lundain oedd yn cynnwys rapio yn Gymraeg, a darn am yr e.p. “Galwad ar Holl Filwyr Byffalo Cymru”. Wrth gwrs, fysa ffansîn o’r wythdegau ddim yn gyflawn heb dudalen yn beirniadu’r cyfryngau, Roc ‘rol Tê a Cadw Reiat sy’n ei chael hi tro yma:

Mae’r hiwmor graffeg “cut and paste” yn bresennol fel y disgwyl:

Gwallt Gwaetha’r Genedl

Yn Syth O’r Rhewgell – Rhif 1

yn syth o’r rhewgell – rhif 1

Dwi ddim yn cofio sut nes i glywed am hwn, ond mi oedd yn amlwg yn swnio’n ddiddorol felly nes i anfon 10c a stamp i “John Jones” a “Heulwen Jones” yn rhyw gyfeiriad tu allan i Aberhonddu. Dwi’n meddwl mai’r cyfweliad efo David R Edwards ddaru ddal fy sylw yn y lle cyntaf ac mae’r cyfweliad yn llawn (a mwy) i’w weld yn Beibl Datblygu. Nes i ddim gwneud y cysylltiad blynyddoedd yn ddiweddarach pan ddaru’r teitl ymddangos yng ngeiriau’r gân “Pop Peth” allan, ond wrth gwrs, “John Jones” a “Heulwen Jones” oedd David a Pat.

yn syth o’r rhewgell – tudalen 2

Mae ‘na hefyd erthygl doniol iawn gan “Heulwen” yn disgrifio llwythau cerddorol Cymru, e.e.:

Amser Siocled

Amser Siocled – clawr

Mi brynais i lawer o ffansîns dros yr wythdegau a’r nawdegau cynnar, ac mi ddechreuodd o i gyd yn Eisteddfod Abertawe yn 1982 (er mi oedd hwn yn rhâd ac am ddim, dwi ddim yn cofio lle bigais i o fyny). Mae’n edrych yn debyg bod Amser Siocled wed’i greu gan Geraint Williams i hybu label casetiau LOLA a’r cyngherddau roedd MAC (“Mudiad Adloniant Craigcefnparc”) yn rhoi ymlaen yn Wind Street yn ystod y Steddfod – mi o’n i’n rhy ifanc i fynd i gigs adeg hynny ond roedd gen i ddiddordeb mewn bandiau a recordiau Cymraeg ers blynyddoedd. Mi oeddwn i’n darllen Sgrêch, yn gwrando ar Richard Rees ar Sosban ac yn gwylio Sêr ar HTV, ond mi oedd Amser Siocled yn awgrymu bod pethau mwy diddorol yn mynd ymlaen ar yr ymylon…

Rhai o’r uchafbwyntiau:

• Dwy dudalen gyfan yn disgrifio “SUT I WNEUD CASET – braslun syml ac ymarferol i’r grwp neu unigolyn (yn hytrach na dechrau busnes)”. Cyfeiriadau stiwdios, manylion sut i argraffu labeli a.y.y.b.
• Rhestr o “20 record hanfodol i gasglwyr recordiau Cymraeg” gan “Gary Morfil” (Gary Melville?)
• Cyfweliad byr efo’r Celfi Cam.

Yn unol a gwleidyddiaeth y cyfnod, mae un dudalen cyfa yn ysgogi’r darllenwr i ymuno a chefnogi y Mudiad Diarfogi Niwcliar (CND). Ar y dudalen cefn mae na erthygl llawn dîg yn beirniadu Radio Cymru (Sosban) am beidio chwarae cerddoriaeth LOLA – thema a daeth i’w weld yn gyffredin iawn mewn cyhoeddiadau tebyg yn y dyfodol.

Mae na hefyd hysbyseb estynedig am gaset gan rhywun o’r enw Tim Leadbeater (“gitarydd unfraich o Gymro Llundain” – unfraich?) – glywais i ‘rioed ganeuon Tim, be ddigwyddodd iddo fo?

Amser Siocled – tudalen 2